Kennisbijeenkomst data-ondersteund werken aan regie op onderwijskwaliteit

Afgelopen 4 maart, 2020

Op 4 maart heeft TRIPS in samenwerking met LECSO, Stichting Orion en Kim Schildkamp van de Universiteit Twente een kennisbijeenkomst georganiseerd bij de PO-raad: data-ondersteund werken aan regie op onderwijskwaliteit. Tijdens deze bijeenkomst stond datagebruik in het speciaal onderwijs centraal. Het onderwerp werd van verschillende kanten belicht: de wetenschappelijke onderbouwing, een digitale oplossing en een praktijkvoorbeeld. Met meer geïnteresseerden dan plekken zat de zaal behoorlijk vol. De een wilde graag de uitdagingen van zijn eigen organisatie aanpakken en hiervoor inspiratie op doen, de ander wilde meer informatie over hoe data efficiënt gebruikt kan worden.

Eerst je visie en doelen, dan pas data verzamelen

Dr. Kim Schildkamp van de Universiteit Twente trapte de middag af met haar presentatie over het belang van data in het onderwijs. Centraal in haar onderzoeken staat de vraag hoe scholen ondersteund kunnen worden in het gebruik van data om het onderwijs te verbeteren. 

Allereerst stelde ze een duidelijk kader voor de termen die gebruikt worden:  “Data zijn alle gegevens die systematisch verzameld en georganiseerd zijn en betrekking hebben op het onderwijs. Datagebruik is het systematisch verzamelen, analyseren en interpreteren van aanwezige data binnen de school en de informatie gebruiken om het onderwijs te verbeteren”.

Nog niet iedereen in het onderwijs is overtuigd van het belang van datagebruik. Kim hoort vaak: “Ik heb veel ervaring dus weet het zo ook wel”. Uit onderzoek blijkt juist dat het veel voordelen heeft om wel data in te zetten als je regie op onderwijskwaliteit wilt hebben. Zo kun je gemakkelijker controleren of doelen bereikt worden, er kunnen betere beslissingen gemaakt worden, en leerbehoeften worden makkelijker geïdentificeerd. Daarbij zijn  assumpties en intuïtie simpelweg niet altijd correct. Voor de beste keuzes zijn beide nodig; de ervaring van een leerkracht én de data.

Ontwikkeling van onderwijs
data-ondersteund werken aan regie op onderwijskwaliteit

Tips voor data-gebruik

Het probleem met datagebruik in het onderwijs is niet dat er geen data is, er is meer dan genoeg data beschikbaar. Veel data blijft echter hangen bij het monitoren. Dat is jammer, want zo blijft de kans om onderwijs te verbeteren liggen. Voor de organisaties die hier stappen in willen ondernemen eindigde Kim haar presentatie met nog in enkele tips:

  • Begin met een visie en doelen, niet met data verzamelen.
  • Doe eerst grondig onderzoek met de benodigde data als er een probleem is, neem niet meteen maatregelen.
  • Focus op de verbetering van de kwaliteit, niet alleen op verantwoording.
  • Werk samen aan de doelen met collega’s (bijvoorbeeld in een professionele leergemeenschap).
  • Werk samen met experts, datagebruik vraagt veel verschillende vaardigheden.
  • De schoolleiding heeft een belangrijke taak in het faciliteren, voordoen en enthousiasmeren.
  • Het trainen van kennis en vaardigheden, een professionele ontwikkeling in datagebruik is noodzakelijk. 
data-ondersteund werken aan regie op onderwijskwaliteit

Slim en efficient omgaan met data

Robert Iepsma, data specialist en mede-oprichter van TRIPS begint zijn verhaal met een naadloze aansluiting op zijn voorganger. Wanneer organisaties vast hebben gelegd met wel doel voor ogen zij data gaan verzamelen, lijkt het analyseren hiervan in het het (V)S(B)O nog niet zo gemakkelijk. Dat heeft verschillende oorzaken. Zo heeft het (V)S(B)O te maken met zeer diverse leerling populaties en groepssamenstellingen, waardoor er tal van methodes, leerstof en onderwijssoorten zijn binnen een school, of zelfs binnen een klas. Een bijkomende uitdaging is dat de populatie frequent verandert. Er zijn geen algemene richtlijnen voor resultaten analyses zoals in het PO en VO. Ook is de LVS vaak niet volledig passend. Data is versplinterd over verschillende systemen. Er moet dus vaak worden geanalyseerd, waarbij veel handmatige vergelijkingen en berekeningen worden gedaan. Data-ondersteund werken aan de onderwijskwaliteit is dus een behoorlijke klus. 

Hoe ondersteunt TRIPS scholen in data-gebruik?

TRIPS kan organisaties hierbij helpen door het handwerk te automatiseren. Binnen TRIPS kunnen alle gegevens automatisch uit het bronsysteem gehaald worden waarna het samen gebracht wordt. Er is dan continu inzicht in de meest recente gegevens. Algoritmes koppelen gewenste data automatisch, waardoor snel en gemakkelijk trendanalyses en vergelijkingen gemaakt kunnen worden. Dit geeft meer analysemogelijkheden waardoor men beter onderbouwde besluiten kan nemen. 

Eerst voor wie en waartoe, dan pas de inhoud

Maar hoe gebruik je de data en analyses vervolgens? Daarover vertelde Maybelle Groeneschey, beleidsmedewerker bij Stichting Orion. Zij legde uit dat eerst helder moet zijn aan wie er onderwijs gegeven wordt. Daarbij moeten verschillende kenmerken van de leerlingpopulatie in kaart gebracht worden. Denk bijvoorbeeld aan: leeftijd, IQ, diagnose, ondersteuningsbehoeften, etc. Op basis van deze gegevens kan vervolgens bepaald worden waartoe onderwijs gegeven wordt. Daarvoor heeft Stichting Orion niet alleen een didactisch eindprofiel met niveau’s en aanbod opgesteld, maar ook een sociaal & maatschappelijk eindprofiel met bijbehorende thema’s en mate/ type ondersteuning. 

data-ondersteund werken aan regie op onderwijskwaliteit

Pas wanneer helder is voor wie en waartoe onderwijs gegeven wordt, wordt de inrichting ontworpen. Met een ondersteunend pedagogisch en didactisch klimaat werken ze aan de didactische en sociaal maatschappelijke tussenniveaus van de diverse eindprofielen. Ook bij alle onderwijsvraagstukken worden de eindprofielen in gedachten gehouden. Hoe zetten we ten behoeve van de eindprofielen de medewerkers in? Met welk idee richten we ons gebouw in? Hoe besteden we het budget? Welk aanbod is er nodig om de einddoelen te halen? Om te bepalen of we het juiste doen en om zo nodig inzichtelijk te maken wat er nog te doen is, worden passende data verzameld en geanalyseerd. 

Gesprekkencyclus ondersteund door data

Zoals Kim Schildkamp uitlegde kun je niet alleen op basis van data keuzes maken, daar moet de expertise van de onderwijzers bij gebruikt worden. Daarom stelt Maybelle dat er planmatig en cyclisch gesprekken gevoerd moeten worden over de data, op het juiste moment en met de juiste mensen. Het gaat dan niet alleen over de data op het niveau van de leerling, maar ook op groep-, school-, en bestuursniveau. Tijdens het gesprek gaan ze na of de gesprekspartners zich herkennen in de data en of ze de resultaten kunnen verklaren. Daarna wordt er een waardeoordeel aan gehangen: wat vinden we hiervan? Zo kan er tot slot een vervolgplan opgesteld worden en is er écht regie op onderwijskwaliteit. 

Datalijs op school

Reflectie op de middag

De reacties van de aanwezigen waren erg positief. De deelnemers gaven aan dat dit stof biedt tot nadenken en dat er duidelijke kansen zijn voor de eigen stichting. De meesten zeiden zelf na te willen gaan denken over het eigen datagebruik in de organisatie. Ze willen eerst gaan focussen op het doel en de visie, daar willen ze dan passende data bij gaan verzamelen en onderzoeken hoe ze de organisatie kunnen verbeteren. Op de vraag wat zij het meest gewaardeerd hadden die middag waren, kwam verschillende punten naar voren.

“Dat het gericht was op het speciaal onderwijs en de problemen waar we allemaal tegenaan lopen. Maar daarbij ook de oplossingen.”

“Duidelijke presentaties, goede sprekers, inhoudelijk goed en doordacht.”

“Een andere kijk en verdiepend.”

“De gevarieerde sprekers vanuit verschillende invalshoeken.”

“Wáárom data in het onderwijs, met de nadruk op verbetering onderwijs, niet voor extern.”

“Eigenlijk alledrie heel interessant. Eerste deel goed om te weten dat je met data zo nog gerichter aan schoolontwikkeling kunt werken. Wat betreft Trips. Heel verrassend. Ben heel enthousiast over de mogelijkheden.”

“De opbouw van de bijeenkomst is prettig door eerst te starten met een wetenschappelijke onderbouwing van het nut van data-analyse, en van hieruit opbouwen naar de praktijk.”

Volgende evenement niet missen?

Deze kennisbijeenkomst was een groot succes. Er zal in de toekomst zeker nog een keer een bijeenkomst over data-ondersteund werken aan regie op onderwijskwaliteit komen. Daarbij zullen wij dan ook de tips die wij gekregen hebben meenemen. Dat betekent dat we nog meer concrete voorbeelden zullen geven, dieper op het proces in zullen gaan en een zelfde opbouw hanteren, waarbij onderzoek, met een oplossing en de praktijk gecombineerd wordt. 

Wilt u op de hoogte blijven van wanneer dit evenement plaats zal vinden? Meld u dan hier aan! 

Met TRIPS geef jij jouw medewerkers en jouw organisatie de gereedschappen om aan de slag te gaan met professionele ontwikkeling.

Let’s talk